Đạo diễn, NSND Doãn Hoàng Giang

Sinh năm 1936, quê gốc Ninh Bình, Doãn Hoàng Giang theo học khóa đầu tiên của Trường Sân khấu Việt Nam (nay là Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội) và trở thành diễn viên của Nhà hát kịch Việt Nam. Tuy nhiên, sau nhiều năm theo nghiệp diễn, ông nhận ra dàn dựng vở mới thực sự là niềm đam mê, sở trường và quyết định trở thành đạo diễn sân khấu.

So với thế hệ đạo diễn được đào tạo bài bản ở Nga, Trung Quốc, Đức..., NSND Doãn Hoàng Giang có phần thiệt thòi bởi không có cơ hội được học nghề một cách bài bản, lại xuất phát điểm là diễn viên quần chúng. Song, với tài năng thiên bẩm cùng sự nhiệt huyết, lăn xả với nghề, ông nhanh chóng thành danh trong vai trò đạo diễn và được xem như biểu tượng thời đại của sân khấu. Những người làm nghệ thuật vẫn còn nhớ, suốt thời gian dài, chỉ cần băng rôn có tên đạo diễn Doãn Hoàng Giang là vở diễn đó được đảm bảo khán giả luôn kín rạp. Và người đạo diễn tài ba này cũng không bao giờ giấu giếm sự tự hào khi nói rằng ông luôn chung thủy và sống được với nghề. Mỗi vở diễn của ông luôn tạo nên bước đột phá, thể hiện sự sáng tạo trong nghệ thuật. Đạo diễn Doãn Hoàng Giang là một cá tính độc đáo của sân khấu Việt Nam đương đại.

Các tác phẩm của ông dàn dựng chủ đích hướng tới khán giả vì thế nhiều vở do ông đạo diễn không chỉ giành được nhiều giải thưởng mà còn rất ăn khách. Theo nhà phê bình Ngô Thảo, một người bạn gắn bó với đạo diễn tài hoa này, trong lứa nam nghệ sĩ cùng thời, so với những cái tên như Hà Văn Trọng, Quang Thái, Thế Anh, Doãn Hoàng Giang xấu trai nhất nhưng lại có duyên ngầm nên được nhiều người yêu. “Doãn Hoàng Giang là “nô lệ của nghệ thuật””, ông Ngô Thảo nhận xét.

Đạo diễn, NSND Doãn Hoàng Giang luôn trung thành với thời trang “bụi bặm” như quần bò, áo phông cùng cái mũ lưỡi trai đội xụp và mái tóc buộc túm đuôi ngựa. Song trái với vẻ gai góc ấy, ông là một người ấm áp và hào sảng. Nhà viết kịch Lê Chí Trung chia sẻ: “NSND Doãn Hoàng Giang là một người rất quý bạn và nể bạn. Dường như đó cũng là một nét cá tính của những con người sống hoài cổ. Anh không biết uống rượu nhưng có thể ngồi hầu rượu bạn bè vài ba tiếng... Doãn Hoàng Giang rất sợ ở một mình. Anh sợ sự cô độc, thích vùi mình trong đám đông… Nhiều người nhìn anh như một gã giang hồ. Tên tuổi, cách sống tay chơi và dáng vẻ cô độc, bụi bặm của anh luôn thu hút phụ nữ. Nhưng họ không hiểu đằng sau dáng vẻ bụi bặm ấy là một con người nhút nhát, thuần khiết, sợ sự đổ vỡ trên tình trường và luôn lý tưởng hóa quan niệm về tình yêu, hạnh phúc”.

Không chỉ tạo ra những hướng đi mới đầy táo bạo cho sân khấu đương đại, ông còn là tấm gương của sự tận hiến cho nghệ thuật. Những năm 1980, ông đi đầu trong việc làm mới tuồng, chèo, từng bị nhiều nhà phê bình gọi là “kẻ phá chèo” và sau này khi đã bước qua tuổi thất thập, NSND Doãn Hoàng Giang vẫn miệt mài dựng vở, miệt mài truyền kinh nghiệm, truyền nhiệt huyết cho các nghệ sĩ trẻ. NSƯT Lê Chức còn nhớ rất rõ những dấu ấn lớn của NSND Doãn Hoàng Giang trong việc đổi mới cho sân khấu Việt Nam đương đại. “Vở Đôi mắt, Nhân danh công lý, Hà Mi của tôi… cho thấy bước ngoặt về mặt đề tài. Trước đây, chủ nghĩa thực thể có phần lấn át đi số phận con người, nhưng mỗi vở của Doãn Hoàng Giang vẫn có những quan điểm rất riêng của ông về giá trị, tiêu chuẩn nhân văn”, NSƯT Lê Chức khẳng định.

Giai đoạn hoàng kim trong sự nghiệp của NSND Doãn Hoàng Giang cộng hưởng với thời hoàng kim của sân khấu Việt Nam thập niên 1980-1990 của thế kỷ trước - khoảng thời gian làm nên tên tuổi của các nhà viết kịch Lưu Quang Vũ, Xuân Trình... “Chúng ta tiếc thương mọi người khi họ nằm xuống. Nhưng một nghệ sĩ có tầm ảnh hưởng, đóng góp cho nghề nghiệp, xã hội, khi ra đi thì sự tiếc thương ấy nhân rộng hơn nhiều. Nghệ sĩ lấy tiêu chí nhân văn làm lẽ sống, làm cái cốt cho sự nghiệp như Doãn Hoàng Giang chính là người dẫn đường. Ông tạo ra những rung cảm tốt đẹp trong nghệ thuật”, NSƯT Lê Chức nhận định.

Trong những ngày cuối cùng của năm Nhâm Dần, đạo diễn, NSND Doãn Hoàng Giang - “gã cao bồi” của sân khấu, đã tạm biệt dương thế để về cõi của những người hiền. Một tài năng lớn, một nhân cách lớn, sự ra đi của ông là mất mát khó có thể bù đắp. Tuy vậy, ở trên cao xanh lúc này ông đã có thể mỉm cười với gia tài vô giá là hàng trăm vở diễn sân khấu, những mảnh ghép đẹp đẽ của nền sân khấu đương đại nước nhà.